چکیده

تاریخ فلسطین و الجزائر مملو از حماسه و ایثار زنان مجاهدی است که در استراتژی مبارزه ی پایدار نقش آفرین بوده و به اذعان تاریخ ، ارکان بی بدیل عرصه ی مجاهدت را رقم زده اند. بسط و توسعه ی جنبش های زنان مسلمان در این کشورها و حضور فعالانه ی آنان در میدان حق طلبی ، نماد بارزی از الگوی زن مسلمان است که با تأسی به فرهنگ و تعالیم حیات بخش دین کامل ، آرمان اساسی زندگی فردی و اجتماعی خود را به احیای عزت ، شرافت و هویت اسلام و سرزمین اسلامی خود اختصاص داده است .
این نوشتار ، که با هدف ترسیم حضور فعال زنان فلسطینی و الجزائری نگاشته شده ، پس از تبیین جایگاه سیاسی بانوان در اسلام ، توجه خود را به بازکاوی جنبه های متعدد آن و استناد به الگوی مبرز این عرصه در کشورهای مذکور معطوف داشته است .
کلید واژه ها: انتفاضه ، عملیات استشهادی ، جبهه ی آزادی بخش الجزائر، حماس ، جنبش جهاد فلسطین ، جبهه ی نجات ملی .

مقدمه ( نقش زن در اصلاح جامعه و حرکت های سیاسی )

آزادی زن و دخالت او در مسائل امت اسلامی امری منصوص در قرآن کریم و متون اسلامی است و مقامی که اسلام برای زن به موازات مرد در تمامی مشترکات طبیعی و توانایی های مقرر داشته ، این امکان را به او می دهد تا در حدود تکالیف شرعی وارد فعالیت های سیاسی گردد.
خداوند در آیات تابناک وحی ، زن را در وظایف اجتماعی و اصلاح جامعه مکلف می نماید و او را همدوش مرد برمی شمرد (1) و تعالیم اسلامی و سنت و تاریخ اسلامی نیز سهم موثری در تثبیت حقیقت حرکت سیاسی اسلام و برابری زن و مرد در فعالیت های اصلاح طلبانه ایفا نموده اند . همچنین آیات متعددی از سوره ی نمل دریچه ای روشن به مقوله ی زن و سیاسیت می گشایند و حقایق مزبور را تأیید می کنند. (2)
زن مسلمان در صدر اسلام ، بر حسب مجال های سیاسی آن عصر ، از دایره ی فعالیت سیاسی به دور نبود و در تمامی ابعاد سیاسی مورد نیاز جامعه ، اعم از هجرت ، (3) مشارکت در بیعت ، (4) تهییج و ترغیب به جهاد (5) و حضور مستقیم در عرصه های مجاهدت و فداکاری و شهادت (6) نقش آفرین بود.
حضرت امام خمینی رحمه الله اندیشمند فرزانه ی انقلاب اسلامی می فرماید :« زنان در صدر اسلام با مردان در جنگ شرکت می کردند. ما می بینیم که زنان همدوش مردان ، بلکه جلوتر از آن ها در صف قتال ایستادند ؛ خود و بچه های خود و جوانان خود را از دست دادند و باز هم مقاومت کردند.» (7)
تأمل در تعالیم روحبخش اسلام موید آن است که اسلام نه تنها زن را از دخالت در مسائل اجتماعی و سیاسی کنار نمی دارد ، بلکه او را به عنوان محور و در متن جامعه قرار داده و این امر خط بطلانی است بر پندار آنان که تحت عنوان « دین » ، زن را به حاشیه بردند. (8)
در این نوشتار برآنیم تا گوشه ای از مبارزات و مقاومت های زنان مسلمان فلسطین و الجزائر را ترسیم نماییم .

الف. فلسطین
موقعیت استراتژیک فلسطین نزد مسلمانان و مسیحیان

بیت المقدس و فلسطین از دیدگاه اسلام از جایگاهی بارز و اهمیتی ویژه برخوردارند. آیات متعددی در قرآن مجید ، مبارک بودن آن سرزمین را بیان فرموده و روایات چندی ناظر به فضیلت بیت المقدس می باشند .(9)
این سرزمین ، که در نیمه ی نخست قرن اول هجری به دست مسلمانان فتح شد ، در قرن پنجم هجری در پی فرمان پاپ اوربان دوم ( Urban II 481 – 491 ه ) (10) با حمله ی عمومی مسیحیان مواجه گردید که سلسله جنگ های خونین صلیبی را به دنبال داشت تا اینکه در حکومت صلاح الدین ایوبی ( 564-589 ) ، بین المقدس به دامن اسلام بازگشت . برخورد میان صلیبی ها و مسلمانان طی ادوار تاریخی بعد نیز ادامه یافت و این سرزمین مقدس به لحاظ موقعیت ژئوپولیتیکی خود ، همواره آماج تیرهای طمع و حقد متجاوزان بوده است.
از اوایل قرن 19 میلادی ، کشورهای غربی تهاجم گسترده ای را با هدف استحاله ی اعتقادی مسلمانان آغاز نمودند و اموری همچون منزوی ساختن اسلام از شئون زندگی ، تشویق احساسات افراطی ناسیونالیستی در برابر اخوت اسلامی ، و اباحیگری مذهبی ، الگوسازی غربی در برابر اصول گرایی اسلامی را در رأس هرم مقاصد پلید خود قرار دادند و در نهایت ، با اشغال خاک فلسطین ، همت شوم خود را در ایجاد یک گسل صهیونیستی در قلب جغرافیای سیاسی جهان اسلام مصروف داشتند .(11) اکنون « قدس » به مثابه ی هسته ی مرکزی مبارزه ی جهانی ، شاهد نشانه های بارز یک نبرد سرنوشت ساز میان بندگان شایسته ی خدا و و پرچمداران راستین ارزش های توحیدی از یک سو، و خودکامگان سیطره جو از سوی دیگر می باشد .

پیشینه ی مبارزاتی زنان فلسطین

مبارزات زنان به دوره ی قیمومیت بریتانیا بر اراضی فلسطین برمی گردند . همزمان با صدور اعلامیه ی « بالفور » (12) در خصوص تشکیل دولت یهود و احساس خطر از سوی فلسطینیان ، زنان نیز فعالیت های سیاسی خود را در اشکال گوناگون آغاز نمودند.
در سال 1929 میلادی ، برای اولین بار در تاریخ فلسطین ، سیصد زن فلسطینی از مناطق گوناگون ، همایشی را برگزار نمودند و ضمن آن ، اعتراض خود را عهدنامه ی مذکور اعلام داشتند.
آنان در دوره ی قیام عزالدین قسام (13)، همسران و فرزندان خود را در پیوستن به نیروهای قسام تشویق می کردند و خود نیز به مبارزاتی که در کوه ها کمین کرده بودند آب و غذا و همچنین سلاح می رساندند و علاوه بر پرستاری از مجروحان ، به درمان آن ها نیز مبادرت می ورزیدند .
در سال 1936 برای نخستین بار ، آنان در مبارزات مسلحانه شرکت جستند و فاطمه غزاله اولین زنی بود که به دست نیروهای بریتانیایی به شهادت رسید.
در همان سال ، زنان فلسطینی با ارسال نامه ای به « کنفرانس جهانی صلح » در بروکسل ، خواستار توقف مهاجرت یهودیان شدند و خود نیز با شرکت در کنفرانس های کشورهای عربی ، که در حمایت از مبارزات فلسطین برگزار می شدند ، حضور سیاسی خود را تحکیم می بخشیدند.
اتحادیه ی عمومی زنان فلسطین در سال 1965 فصل نوینی از استراتژی مبارزه و مقاومت را نوید می بخشید . این اتحادیه تنها نماینده ی قانونی زنان فلسطین بود که صفوف مبارزه ی آنان را سازمان دهی می کرد و آن ها را برای شرکت در فعالیت های سیاسی – اجتماعی آماده می نمود.

انتفاضه

« انتفاضه » واژه ای است که از سال 1987 میلادی وارد فرهنگ سیاسی مصطلح روز شد و عبارت است از : رفتار و عملکرد معترضانه و شجاعانه ی مردم فلسطین در قبال رژیم اشغالگر قدس. (14)
انتفاضه صفحه ای جدید در تاریخ آزادی خواهی و رستاخیز مردمی است که برای سیادت میهن خویش مجاهدت می نمایند. زمانی که استکبار جهانی تلاش می کرد کیان صهیونیستی را در منطقه حاکم سازد انتفاضه خواب را از چشم های دشمن ربود و عجز او را در رویارویی با اراده ی آهنین امت فلسطین به جهانیان نشان داد. (15)
« انتفاضه ی دوم » ، که در 28 دسامبر 2000 / 7 مهر 1379 از مسجدالاقصی شعله ور گردید ، راهبردهای پویایی و استمرار را در خود نهفته دارد . بسیاری حتی تصور هم نمی کردند که این جرقه ی آتش گرفته توانایی تبدیل شدن به جنگ حقیقی را داشته باشد و بتواند تمامی توافق نامه ها و مذاکرات رژیم صهیونیستی را از بین ببرد.

زنان فلسطینی و انتفاضه

به دلیل رویکرد کاملا نظامی و صبغه ی مسلحانه ای که در بطن انتفاضه وجود داشت ، در بدو امر ، زنان مجاهدت های خود را بر فعالیت های پشت خط مقدم متمرکز نمودند. آنان علاوه بر تحمل داغ از دست دادن همسران و فرزندان خود، رسیدگی به مجروحان و مداوای آسیب دیدگان را بر عهده داشتند و با صبر بی بدیل خود ، به تقویت روحیه ی مبارزان و ترغیب آن ها به پایمردی و استقامت پرداختند.
سخنان همسر شهید شیخ شریف طحانیه (16) اراده ی پولادین و روحیه ی والای زن فلسطینی را به تصویر می کشند : شرایط دشوار و اقدامات سرکوبگرانه ، عزم ما را سست نمی کنند ... ملت ما مصمم به ادامه ی انتفاضه تا دست یابی به آزادی و استقلال است و این امر نه از طریق گفت و گو و راه حل سازش کارانه ، بلکه با مقاومت و جهاد محقق می شود. (17)
همچنین می توان از مادر حمد فرحات نام برد که شجاعانه فرزند خود را برای رفتن به عملیات شهادت طلبانه تشویق می کرد. آنان با شرکت در تظاهرات ، اعتراض خود را نسبت به سیاست های ددمنشانه اعلام نموده اند .(18)

نقش زنان فلسطینی در عملیات استشهادی

« عملیات شهادت طلبانه » یکی از مهم ترین روش های مبارزاتی مجاهدان و گروه های مبارز فلسطین است تا از این راه نوعی توازن راهبردی با دشمن صهیونیستی ، که بزرگ ترین زرادخانه ی نظامی را در اختیار دارد و از حمایت دولت های غربی نیز برخوردار است ، ایجاد کنند .
در حالی که صهیونیست ها به این امید بودند که با گذشت بیش از نیم قرن ، نسل جدید فلسطین فاجعه ی اشغال خون بار سرزمین خود را فراموش کنند و در چنبره ی زندگی روزمره ی ، مفهوم « جهاد » و « شهادت » نزد آنان استحاله شود ، برنامه های استشهادی ، دشمن صهیونیستی را ترس و وحشت عمیقی رو به رو ساخته اند.
کاهش مهاجرت یهودیان به فلسطین اشغالی و تشدید مهاجرت معکوس از نشانه های بارز چنین وضعیتی است ؛ همان گونه که این تأثیرات در طرح عقب نشینی شارون از نوار غزه کاملا مشهودند و می توان گفت : این روند آغاز اضمحلال پروژه ی « صهیونیسم » می باشد .
زنان فلسطینی اگر زمانی فقط جنایات دشمن را در حق خود و اعضای خانواده تحمل می کردند ، اینک هر یک به مبارزی جسور و متهور در برابر سیاست های غیر انسانی دشمن اشغالگر تبدیل شده اند و بدون ترس ، با امکانات محدود دفاعی به مقابله با صهیونیست ها برمی خیزند . روند رو به تزاید دفاع و مقاومت ، جامعه ی فلسطینی را به این واقعیت رساند که برای ایثار و فداکاری در راه استقلال کشور ، تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد. در این برهه ، زنان از پشتیبانی ترابری گروه های مجاهد گرفته تا مشارکت مستقیم در عملیات استشهادی ، از نقشی فعال و سهمی وافر برخوردارند . اجرای عملیات شهادت طلبانه ی بانوان ، که سیر صعودی را می پیماید ، شاخص ترین نماد مبارزه ی زن فلسطینی است و بیانگر این نکته می باشد که زن فلسطینی در اوج افتخار جوانی ، آماده ی ایثارگری است .

زنان شهید انتفاضه ی فلسطین

- وفا ادریس اولین زن شهادت طلب فلسطینی و عضو شاخه ی نظامی « فتح » است که با کشته و زخمی کردن 91 صهیونیست ، لرزه بر اندام دشمن اشغالگر افکند.
- دارین محمد ابوعیثه 22 ساله ساکن روستای « بیت وندن » در نزدیکی شهر « نابلس » یکی دیگر از دختران شهادت طلب فلسطینی است . او دانشجوی رشته ی مطالعات اسلامی و عضو انجمن اسلامی دانشگاه « الخاج » نابلس بود و از برجسته ترین دانشجویان در این دانشگاه به شمار می آمد. مادر شهید دارین می گوید : دلم گواهی می داد که دارین بالاخره به شهادت خواهد رسید ؛ زیرا او همیشه به من می گفت: مادر برایم دعا کن تا در راه خدا شهید شوم. وی در تاریخ 27/2/2002 میلادی با انجام عملیاتی استشهادی ، به مقام رفیع شهادت نایل آمد.
- شهید عندلیب طقاطقه 66 صهیونیست را (19) با عملیات استشهادی خویش در قدس کشت و یا زخمی کرد. فیلم ویدئویی این مبارز قهرمان تأثیر شگرفی در مخاطب ایجاد می نماید . عندلیب در حالی که قرآن در دست داشت و وصیتش را می خواند ، گفت: این دنیا و زندگی در آن فانی و زودگذر است و هیچ ارزشی ندارد و بهترین چیزی که انسان می تواند در پی دست یابی به آن باشد ، زندگی پاک و جاودان در بهشت زیبای خداوندی است .
- هبه دراغمه 19 ساله اولین زن شهادت طلب جنبش « جهاد فلسطینی » است که با عملیات متهورانه ، بار دیگر نام پر افتخار بانوان مجاهد فلسطینی را به ثبت رساند.
به گفته ی خانواده ی شهید ، هبه از همان اول نوجوانی ، از خصایص اخلاقی و ایمان والایی برخوردار بود و پای بند و التزام او به مسائل شرعی همچون حجاب و پرهیز از استماع آوازهای مبتذل زبانزد افراد دور و نزدیک بود.
- هنادی تیسیر حرارات ، که به « عروس حیفا » یا « عروس فلسطین » ملقب گشت ، ستاره ای دیگر در آسمان فلسطین است . وی علم حقوق خواند تا با آگاهی بیشتر در راه اعتلای خقوق ملت خود گام بردارد . عملیات جسورانه ی وی در حالی در قلب شهر صهیونیستی حیفا اجرا شد که پلیس رژیم صهیونیستی با دیوار امنیتی خود ، شهر را در حالت آماده باش کامل قرار داده بود. او خواست بطلان معادلات استراتژیکی داعیه داران قدرت را به منصه ی ظهور برساند .
دل سیاه تجاوزگران سست بنیاد صهیونیست و حامیان غربی آن ها هرگز نمی تواند رعب و وحشت این اقدام بی سابقه را محو نماید. ضربه ی این حمله چنان سهمگین بود که رژیم اشغالگر را در اقدامی احمقانه به بمباران خاک کشور مسلمان سوریه وادار نمود.
- اقدام شجاعانه ی نورا جمال شلهوب نیز نمادی دیگر از حماسه ی بانوان در دفاع از سرزمین مقدس فلسطین است . نورا محصل و حافظ قرآن کریم بود ، تصاویر و وصایای رهبران شهید انتفاضه را جمع آوری می کرد و آرزو داشت خود را در خیل آنان ببیند . این شهادت طلب 15 ساله خود را در یک پست بازرسی صهیونیستی موسوم به پست بازرسی « الطیبه » ، که مناطق اشغالی 1967 و 1948 فلسطین را از یکدیگر جدا می سازد ، منفجر کرد و بدین سان ، نام خود را به عنوان کم سن و سال ترین شهادت طلب فلسطینی ثبت نمود.
- شهید الهام الدسوقی عملیات خود را در اثنای حمله ی نظامیان مسلح صهیونیست به خانه اش در اردوگاه جنین اجرا نمود. وی توانست دو افسر صهیونیست را به هلاکت برساند و 10 نظامی دیگر را زخمی نماید .
- مریم صالح الریاشی اولین زن شهید عضو « حماس » است . دو فرزند سه ساله و هجده ماهه ی او نتوانستند هدف مقدسش را در تعالی اسلام و آزاد سازی فلسطین متزلزل سازند . وی با پشت سر گذاشتن تمامی موانع صهیونیستی ، عملیات خود را در محکم ترین منطقه ی نظامی در پاسگاهی موسوم به « گذرگاه ایزر » بین نوار غزه و مناطق اشغالی 1948 اجرا نمود و عزم راسخ ستیز زنان فلسطینی را در عرصه ی جهاد و مقاومت، به اثبات رساند.
فرمانده ی ارشد نظامیان اعتراف نمود که مجری این عملیات موفق شد تمامی مأموران امنیتی را فریب دهد و با بمبی که به همراه داشت ، وارد استحکامات نظامی شود. (20)
مریم صالح الریاشی در وصیت نامه ی تصویری خود ، لحظاتی قبل از شهادت ، چنین می گوید : با وجود اینکه دو کودک دارم – که فقط خدا می داند چقدر دوستشان دارم - اما علاقه ام به دیدار خدا بیشتر است . این بچه ها را نزد خانواده به امانت می گذارم و اطمینان دارم که تحت توجهات خداوند ،رشد خواهند کرد. (21)
- شهید شیخ احمد یاسین ، رهبر و بنیانگذار جنبش « مقاومت اسلامی حماس » ، پس از این عملیات ، که به دست یک مجاهد زن عضو گردان های « قسام»انجام شد ، گفت : جنبش « حماس » اولین باری است که از یک شهادت طلب زن برای انجام عملیات استفاده می کند . این اقدام یک تحول جدید در مقاومت علیه دشمن است. ما در گذشته گفته ایم که زنان ذخیره ی راهبردی ما برای مقاومت هستند.
- سناء قدیع به همراه همسرش باسم قدیع از فرماندهان گردان های شهید عزالدین قسام ، با بستن کمربندهای انفجاری ، شماری از اشغالگران را به هلاکت رساندند و گروهی دیگر را نیز زخمی کردند.
- زینب علی عیسی ابوسالم ساکن اردوگاه « عسکر قدیم » در شرق شهر نابلس بود. او موفق شد با رخنه در تدابیر امنیتی دشمن ، عملیات خود را به انجام رساند و با خلق حماسه ای دیگر در تاریخ حماسه های رزمندگان فلسطینی ، برگ زرین دیگری بر افتخارات بانوان مجاهد بیفزاید . در پی این عملیات بار دیگر تحلیلگران نظامی و صاحب نظران صهیونیست به صورت جدی ، کارآمدی موانع و تدابیر متعدد و سر سختانه ی امنیتی حاکم بر فلسطین اشغالی را زیر سوال بردند که چگونه دختری 18 ساله با ظاهری که کاملا از عرب بودن وی حکایت داشت ، توانسته بود خود را به یکی از کانون های پر ازدحام صهیونیست ها در شهر قدس برساند.

زنان اسیر فلسطینی

مقاومت حماسی زنان اسیر فلسطینی در زندان های این رژیم ، برگ زرینی در تاریخ مبارزات فلسطین محسوب می شود . این زنان دوشادوش مردان ، با تحمل حبس های طولانی و انواع شکنجه های روحی و جسمی ، نقش بسزایی در تکوین آرمان فلسطین ایفا کرده اند.
رادیو رژیم صهیونیستی طی گزارشی به تعدادی از زنان فلسطینی اشاره کرد که از آغاز انتفاضه ی مسجدالاقصی به اتهام دست داشتن در عملیات ضد صهیونیستی ، در زندان های این رژیم به سر می برند؛ از جمله :
- آمنه منی دانشجو و روزنامه نگار 25 ساله ای که صهیونیست ها او را نوک پیکان فعالیت های زنان زندانی می دانند . او ، که بارها توسط جانیان متجاوز دستگیر شده و شکنجه های دهشتناکی را در سلول های انفرادی متحمل گردیده بود ، در نهایت ، به اتهام کشتن یک یهودی ، به حبس ابد محکوم گردید .
- عطاف از مجاهدان برجسته ی جنبش « جهاد اسلامی » است که در سال 1367 به اتهام برنامه ریزی برای انجام عملیات شهادت طلبانه دستگیر شد .
- رابعه حمایل دختر چهارده ساله ی فلسطینی است که به اتهام حمله به یک سرباز یهودی ، رنج و مشقت اسارت را به جان خرید . (22)
- ماجده سلایمه سال های طولانی از عمر خود را در زندان های صهیونیست ها گذرانده است .
- سوناالراعی ، نسرین طه ، سعاد غزال ، ساره عیسی عمرو ، هنا ابوخضیر و ده ها زن اسیر دیگر ، (23) که در شرایطی بسیار سخت در مراکز بازداشت اشغالگران به سر می برند ، با انواع روش های سرکوبگرانه ی افراد « شاباک » ( سازمان اطلاعات رژیم صهیونیستی ) مواجهند. صهیونیست ها برای اینکه زنان اسیر را به زانو درآورند، از انواع فشارهای روانی و تهدید استفاده می نمایند ، ولی بر خلاف تصور آنان ، زنان اسیر فلسطینی شجاعت و بی باکی خود را در رویارویی با اقدامات ضد بشری و خشونت بار آنان ثابت کرده و برای حمایت از عزت ، شرف و نجات میهن خود ، بسیاری از ستم ها را تحمل نموده اند .
بنیامین الیعازار، رئیس سابق ستاد ارتش رژیم صهیونیستی ، سخصا با یک زن شهادت طلب فلسطینی ، که قبل از عملیات بازداشت شده بود ، به گفت وگو پرداخته است . او چنین اعتراف می کند : درک نمی کنم چه عاملی این زنان را به انجام این اعمال خطرناک و استقبال از مرگ ترغیب می کند. (24) این واقعیتی است که اکنون در اذهان زنان فلسطینی جاری است و نوید بخش رهایی سرزمین فلسطین است و به حق ، می توان از زنان فلسطین به عنوان « مشعلداران آزادی زنان » یاد کرد. (25)

محوریت زن فلسطینی در استمرار انتفاضه

تعمق در دستاورها و عملکردهای زن فلسطینی در طول دوران مقاومت مقدس حاکی است که او همواره به منزله ی دیوار مستحکمی با اجرای وظایف چندگانه ی خود ، در حفظ آرامش و انسجام خانواده ، تحمل مصایب و حضور مستقیم در عرصه ی دفاع ، آتش انتفاضه را از تندباد یأس و ناامیدی محافظت نموده است و روحی تازه در کالبد آن دمیده تا علی رغم جنایات فراوان رژیم صهیونیستی ، از ترور و کشتار گرفته تا تبعید و ویران کردن خانه ها ، و به رغم تمامی چالش های پیش روی ملت فلسطین ، راه فتح و ظفر را هموار سازد .
معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران ، حضرت امام خمینی رحمه الله نقش موثر زنان را در پیروزی ملت ها چنین بیان می دارد : « ملتی که بانوانش در صف مقدم برای پیشبرد مقاصد اسلامی هست ، آسیب نخواهد دید. ملتی که بانوانش در میدان های جنگ با ابر قدرت ها و مواجه شدن با قوای شیطانی قبل از مردها در میدان حاضر شوند ، پیروز خواهند شد.» (26)

ب. الجزائر
موقعیت خاص الجزائر در آفریقای شمالی

موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیکی الجزائر در آفریقای شمالی ، موجب توجه توسعه طلبانه ی فرانسه به این کشور عربی گردید که مزورانه با طرح مسئله ی « دزدان دریایی » و « اختلاف حساب مالی با حکومت الجزائر » بدان چنگ انداخت. در پنجم ژوئیه 1830 میلادی ارتش فرانسه به فرمان دهی ژنرال بورمون ، هجوم نظامی خود را آغاز کرد و مقاومت 5 روزه ی دولت عثمانی به شکست انجامید . (27)
طی ربع قرن بعد ، تاریخ الجزائر گویای تثبیت استیلای فرانسه بر این کشور و انضمام کامل آن بوده و دولت فرانسه تلاش می نمود آن را به عنوان پایگاهی برای تسلط بر کشورهای اسلامی آفریقایی و به استثمار کشاندن آن ها قرار دهد.
از زمان اشغال الجزائر توسط فرانسه تا سال 1962 میلادی ، که استقلال الجزائر به جهانیان اعلام گردید ، این کشور عرصه ی مجاهدت های شدید مردمی بود که تحت لوای تعالیم روحبخش اسلام ، در برابر ظلم و تعدی ساکت ننشستند و با الهام از نیروی معنوی دین مبین اسلام ، پیروزی و فتح را از آن خویش نمودند. (28) استقلال الجزائر آخرین مرحله ی دگردیسی های چهار قرن سیاست استعماری فرانسه بود .

نقش حجاب زن الجزائری در انقلاب

سیاست استعماری تجزیه ی الجزائر مسئله ی زنان را در ردیف اول اهمیت قرار می دهد . دستگاه استعمار برای انهدام اصالت مردم ، نظریه ای سیاسی به این مضمون ابراز کرد: اگر بخواهیم به تار و پود بافته ی جامعه الجزائری هجوم ببریم و استعداد مقاومت او را مغلوب سازیم ، باید زن ها را تحت تسلط قرار دهیم و آن ها را در پشت چادری که خود را می پوشانند ، جست و جو کنیم .(29) استعمار برای این مبارزه ، مبالغ هنگفتی اختصاص داد و از آن پس تمام کوشش وی بر این امر مصروف گردید.
چادر زن الجزائری موضوع مبارزه ی عظیمی شد که طی آن ، نیروهای دشمن متنوع ترین تدارکات خود را تجهیز می نمودند . تعداد انجمن های – به اصطلاح- یاری و همبستگی با زنان روز به روز زیادتر شد و همراه آن نفرت علیه « حجاب » با عنوان « دفاع از حقوق زنان » ترویج یافت .
پافشاری اشغالگران برای بی حجاب کردن زنان به خاطر هموار ساختن مسیر استحاله ی فرهنگی و از نظر رجال سیاسی فرانسه ، نقطه ی آغاز پیروزی به شمار می رفت . نیروی متجاوز ، که حد اعلای فعالیت روانی خود را بر این مسئله متمرکز کرده و تمام توان تبلیغی خود را در جهت بی ارزش جلوه دادن حجاب و تحقیر زن الجزائری به خدمت فراخوانده بود ، به موفقیت های محدودی دست یافت و توانست برخی زنان سست عقیده را به ورطه ی تباهی بکشاند . هر حجابی که کنار می رفت و هر چادری که دور انداخته می شد افق تازه ای در پیش چشم استعمارگران می گشود. آنان پس از هر موفقیت ثبت شده ، بیشتر معتقد می شدند که زن الجزائری تکیه گاهی برای نفوذ و رسوخ تمدن غرب در جامعه ی بومی است .
ولی در مجموع ، غالب زنان مسلمان الجزائری در برابر این تهاجم ، تأثیر ناپذیری عظیمی از خود نشان دادند و در مقابل تجاوزگر و هجمه ی فرهنگی او ، تقدیس حجاب را در عمل خود به اثبات رساندند. (30)
این مبارزه ی مقدس ، که مقاصد و اهداف پلید دشمن را با شکست مواجه کرد ، نقطه ی عطفی در حضور سیاسی زن الجزائری و تلاش موفقیت آمیز او در برابر دشمن به شمار می رود ، هر چند این زاویه کمتر از دید تحلیلگران سیاسی مورد توجه قرار گرفته است .

حضور سیاسی زن الجزائری در صحنه

علی رغم پندار خوش بینانه ی ژنرال های ارتش فرانسه مبنی بر استیلای کامل بر تمامیت ارضی سرزمین الجزائر ، پس از اندک زمانی قبایل به مبارزه ی مسلحانه علیه اشغالگران دست یازیدند . چهره ی کریه استعمار ، وحشیگری و اقدامات ددمنشانه ی سپاهیان ارتش جنایت کار و غارتگری و اخاذی آنان ، خلق الجزائر را در عزم خود مبنی بر جنگ آزادی بخش مصمم کرد و تا سال 1917 شورش های منطقه ای غیر منظم در این سرزمین به وقوع پیوستند ؛ از جمله در سال 1856 میلادی در منطقه ی « جرجره » ، دو قبیله ی معروف « بنوینی » و « بنوراتن » تحت قیادت بانوی مجاهد لالا فاطمه سال ها جنگیدند. این خانم جنگاور و شجاع در میدان جنگ و در صحنه ی مجاهدت ، به فوز شهادت نایل آمد .(31)
پس از انقلاب های متعدد ، که به علت تجهیزات کامل نیروهای فرانسه به شکست منجر می شدند مبارزه ی مخفی بر ضد استعمار ادامه داشت تا اینکه در اول نوامبر 1954 ملت الجزائر به رهبری « جبهه ی آزادیبخش ملی الجزائر » از سراسر آن سرزمین به پا خاست و به نبرد خونین و دامنه داری دست زد. (32)
در این برهه از ادوار مبارزاتی نیز زنان الجزائری با کمال میل ، آمادگی خود را برای حضور در عرصه ی جان فشانی اظهار نمودند . ایمان و اعتقاد ، آنان را تا چنان سطحی از اعتلای روحی رسانده بود که پیکار جویی و مجاهدت برای آنان به صورت یک اصل درآمده بود. آن ها شوهران خود را به خاطر عدم مشارکت در جنگ ، توبیخ و ملامت می کردند ، هر چند می دانستند با محروم شدن از حضور همسر و تشویق او به مشارکت و احتمال زندانی و یا کشته شدن ، به ناچار باید به تنهایی بار سنگین زندگی را بر دوش گیرند. این دوره ای بود که دختران جوان بین خودشان سوگند می خوردند که هرگز با مردانی که عضو جبهه آزادی بخش نیستند ازدواج نکنند . (33)
ضرورت اختفای مطلق مبارزه و پر خطر بودن آن در بدو امر ، سران نهضت را نسبت به حضور مستقیم زنان در مبارزات مردد ساخته بود ؛ چرا که در این مرحله ، زن باید به اندازه ی مردان فداکار و مسئول می بود و تعالی اخلاقی و نیروی معنوی فوق العاده در حفظ اسرار نبرد پنهانی می داشت .
مسئولان انقلاب در استعداد جنایت کاری دشمن ، هیچ شکی نداشتند و با وجود تجربه ی زندان های مخوف ، می دانستند که بی تردید هر زن الجزائری که توقیف گردد ، تا سر حد مرگ شکنجه خواهد شد .
در نهایت ، ازدیاد واحدهای جبهه ی « آزادیبخش » ، توسعه ی فعالیت های اطلاعاتی و تشکل های سیاسی از یک سو ، و کارنامه ی پر افتخار زن الجزائری از سوی دیگر ، سران نهضت را نسبت به مشارکت همه جانبه زنان در صحنه ی پیکار و مبارزه متقاعد ساختند. و زنان رسما تمامی وظایف محول شده را برعهده گرفتند .
مسئولیت های انان از انتقال پیام و دستورات پیچیده ی شفاهی – که گاهی زنان عامی بدون هیچ گونه تعلیماتی باید آن ها را حفظ می کردند – شروع می شدند و با شناسایی موقعیت های حساس و راه نمایی رزمندگان ادامه می یافتند .
زن ، که پیش از این هرگز بدون مادر یا شوهرش از منزل نمی شد ، خود را داوطلب مأموریت های بسیار دقیق می کرد و رنج سفر را بر خود هموار می ساخت تا دستورالعمل های بسیار مهم انقلاب را منتقل نماید .
به تدریج ، فعالیت های زنان ابعاد عظیم تری یافتند. رهبران انقلاب ، که شاهد کشتارهای دسته جمعی غیر نظامیان بودند ، خود را ملزم دیدند که برای احتراز از ایجاد رخنه در اذهان ملت ، اشکال جدیدی از مبارزه را ، که تا آن هنگام متروک بودند ، بپذیرند . حملات دریایی ، قتل عام مردم ، غارت و غصب دهکده ها، فریادهای زندانیانی که توسط عمال استعمار دهشتناک ترین شکنجه ها را به خود می دیدند و مشاهده ی رنج ملت الجزائر ، که هر روز بارقه ی امید را در دل تجاوزگر تاریک می کرد ، مبارزان را به این رهیافت رساند که سر سپردگان رژیم تنها با نابودی خود ، می توانند قصاص جنایات خویش را بپردازند. و به دنبال آن ، اعدام عناصر پلید دشمن را طراحی و برنانه ریزی کردند .
از این هنگام بود که زن الجزائری با تمام وجود و با پافشاری ، در فعالیت های انقلابی ، فرومی رفت و این وظیفه را عهده گرفت که در زیر چادر خود ، مهمات دفاعی و سلاح حمل کند و با شهادت زاید الوصفی از جلوی دیدگان نظامیان سر تا پا مسلح عبور نماید و به گونه ای باشد که با حفظ آرامش و خون سردی هیچ ظنی را متوجه خود نسازد .
در مرحله ی بعد ، خود مجری عملیات چریکی ، اعم از اعدام انقلابی ، انفجار بمب و مواد منفجره شد و ضربه ی مهلکی بر استعمار وارد آورد . (34)
این بخش از انقلاب ، با استقامت غیر قابل تصوری از سوی زن الجزائری دنبال شد و استقلال الجزائر ، مرهون فداکاری های شیر زنان مبارزی است که تا پای جان در راه هدف ایستادند .
جمیله بوپاشا از زنان بنام سرزمین آتش و خون است . او با آگاهی از احتمال دستگیری و شکنجه ، مسئولیت های خطیری در « جبهه ی آزادی بخش » عهده دار گردید ؛ از پخش اعلامیه و تراکت ها آغاز نمود و با شرکت در انجمن های گوناگون ، به تحلیل عملکرد جبهه و تنویر افکار مردم می پرداخت .
وی به جرم پرتاب بمب و کشتن چندین افسر فرانسوی ، دستگیر شد و شکنجه های فراوانی را در بندهای اشغالگران تحمل نمود، در حالی که برخی مردان شکنجه گر او از اعضای سابق « جبهه ی نجات ملی » بودند که بر اثر ضعف روحی ، در برابر دشمن به زانو درآمده و تسلیم شده بودند . این دختر جوان الجزائری با مقاومت و صبوری ، محل همرزمان خود را افشا نکرد و ننگ خیانت و ذلت تسلیم و سازش را از چهره ی زن الجزائری به دور نگاه داشت .
بوپاشا در دادگاه به اعدام محکوم شد ، ولی در نتیجه ی فشار افکار عمومی و وساطت رهبران دول ، مجازات او به حبس ابد تخفیف یافت .
صحیه ، حسیبه بن بوعلی ، اوریدا امداد و جمیله بوجرید از دیگر زنانی هستند که آوازه ی مجاهدت های آنان تا ابد در گوش تاریخ الجزائر طنین می افکند . این خواهران یا در مبارزه ی نابرابر رژیم استعمارگر سلاح بر کف ، جان خود را از دست دادند یا پس از تحمل شکنجه های فراوان ، به شهادت رسیدند.(35)
بدین گونه ، زن الجزائری توانست با نور قرآن و اسلام ، سهمی شایان در پیروزی به خود اختصاص دهد و در زمانی که سلطه ی استعمار کشور الجزائر را در می نوردید تا ایدئولوژی اسلامی را کنار بزند ، او با مردنش ، انقلابی ، و با تفکر خلاقانه ی خود ، بهره ای مضاعف در محو مقاصد استعمار از آن خود نمود.

پی نوشت:

• دانش پژوه ، پژوهشگر و مدرس حوزه علمیه .
1. در آیه ی شریفه 71 سوره ی توبه آمده است : ( و المومنون والمومنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر ... ) که آیه تمثیلی از حضور زن و اهمیت آن در رسالت اصلاح جامعه می باشد .( نیز ر.ک. آیات مبارکه ی 195 آل عمران و 35 احزاب.)
2. آیات مبارکه ی 23،29،32، 33،34،35،42،44 سوره ی نمل ناظر به فرمان روایی بلقیس ، ملکه ی سبا ، می باشند که درایت و هوشمندی و برخورد حکیمانه ی وی در مواجهه با حضرت سلیمان علیه السلام ، به یکتاپرستی او منتج گردید و هدایت و درست کاری قومش را در پی داشت . ( ر.ک. شیخ طوسی ، التبیان ، بیروت ، داراحیاء التراث العربی ، ج 8، ص 93 / سید محمد حسین طباطبائی ، المیزان ،چ سوم ، تهران ، دارالکتب الاسلامیه ، 1397، ج 3، ص 54.) علامه فضل الله در بررسی آیات سوره ی نمل چنین می نگارد : قرآن چنین زنی را به ما معرفی می کند ؛ انسانی که خردمند است ، تحت تأثیر عاطفه قرار نمی گیرد و به خوبی حوکت می کند . ( سید محمد حسین فضل الله ، تأملات الاسلامیه حول المرأة ، بیروت ، دارالملاک ، 1414، ص 11.)
3. سیده زینب علی فواز ، الدرالمنثور فی طبقات ربات الخدور ، بیروت ، دارالکتب العلمیه ، 1999 م ، ج 1، ص 124 ، اولین مهاجره ای که از مکه به مدینه با پای پیاده هجرت نموده است .
4. ممتحنه: 12.
5. خنساء نمونه ی زن مبارزی است که فرزندانی را در جامعه ی اسلامی ترغیب نمود و آنان را برای شرکت در جبهه تشویق می کرد . وقتی خبر شهادت چهار فرزندش به او رسید ، گفت : سپاس خداوندی که به واسطه شهادت آنان ، به من شرافت بخشید . حضور سیاسی این زن در جنگ مورد تشویق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار گرفت. ( شاهین عبدالصبور ، صحابیات حول الرسول ، قاهره ، دارالاعتصام ، ج 2، ص 27-30.)
6. سیده زینب علی فواز ، پیشین ، ص 435 / محمد الحسون ، اعلام النساء المومنات ،اسوه ، 1411 هجری ، ص 130، 163، 256، 366، 474.
7. امام خمینی رحمه الله ، صحیفه ی نور ، تهران ، چ دوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 1373، ج 3، ص 153.
8. برای بررسی بیشتر ، ر.ک. عبدالله جوادی آملی ، زن در آیینه ی جمال و جلال ، چ دوم ، تهران ، اسراء ، 1418 ق، ص 303-329.
9. اسراء : 1 / اعراف : 137 / انبیاء: 71 و 81 / سبأ: 18 / مائده : 21 .
10. وی سیصد و پنجاهمین پاپ به شمار می آید .
11. برای بررسی پیشینه ی تاریخی دولت یهود ، ر.ک. علی اکبر ولایتی ، ایران و مسئله ی فلسطین ، چ دوم ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1380، ص 18-59.
12. اعلامیه ای که آرتور جیمز بالفور ، صدراعظم و وزیر خارجه انگلستان ، در 2 نوامبر 1917 برای لرد روچیلد ارسال داشت و در این نامه دل بستگی خود را به تأسیس میهن یهودی فلسطین اعلام کرد . اهمیت اقدام او به حدی برای جامعه ی یهود مهم ارزیابی می گردد که همه ساله رژیم اشغالگر قدس از نخست وزیر یا وزیر امور خارجه ی انگلیس برای ایراد سخن در آن ، دعوت به عمل می آورد . ( ر.ک. داریوش آشوری ، دانشنامه ی سیاسی ، چ نهم ، تهران ، مروارید ، 1382، ص 31.)
13. قیام عزالدین قسام شاخص ترین قیامی است که سال های پیش از جنگ جهانی دوم روی داد و در تاریخ مقاومت فلسطین تا سطح یک حماسه ارزش و اعتبار یافت و توانست فصل جدیدی در مبارزه ی مسلمانان با نیروهای اشغالگر بگشاید . ( ر.ک. علی اکبر ولایتی ، پیشین ، ص 175.)
14. برای بررسی بیشتر انتفاضه ، ر.ک. الانتفاضه ، انصار الثورة الاسلامیه فی فلسطین ، بیروت ، 1988، ص 55-90 / مجید صفا تاج ، دانشنامه ی فلسطین ، چ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1382، تهران ، ص 1-55.
15. موتمر الامام الخمینی و دعم التضحیه الفلسطینیه ، طهران ، موسسة تنظیم و نشر تراث الامام الخمینی ، 2002، ص 15.
16. از فرماندهان جنبش « جهاد اسلامی فلسطین » .
17. نداء القدس ، ش 81، سال پنجم ( 1 / 9 / 83 ) ، ص 16.
18. پایگاه خبری « قدسنا » .
19. ر.ک. نداء القدس ، ش 74، سال چهارم ( 1/8/1382 ).
20. ر.ک. همان ، ش 75، سال پنجم ( 1/11/82 ).
21. پایگاه « مرکز اطلاع رسانی فلسطینی » ، دفتر آمار فلسطین .
22. نداء القدس ، ش 63، سال سوم ( 1/1/1381 ).
23. طبق آمار گزارش شده ، تعداد 129 زن فلسطینی طی دوران انتفاضه ی فلسطین به اسارت درآمده و 249 تن به شهادت رسیده اند . ( نداء القدس ، ش 84، سال ششم ، 1/12/83. )
24. روزنامه ی جمهوری اسلامی، ش 7538، سال بیست و هفتم( یکشنبه 2 مرداد 1384).
25. زنان عرب ، ترجمه ی زهرا امیدوار ، تهران ، کانون نشر اندیشه های نوین ، ص 14.
26. امام خمینی رحمه الله ، پیشین ، ج 3، ص 31، و نیز ج 11، ص 16.
27. برای بررسی پیشینه ی حکومت در الجزائر ، ر.ک. گزاویه یا کونر ، تاریخ استعمارگری فرانسه ، ترجمه ی عباس آگاهی ، ص 147-149 / زید الصباح ، انقلاب الجزائر ، انور ساعدی ، تلاش ، ص 6-13.
28. ر.ک. فتحی شقاقی ، جهاد اسلامی ، ترجمه ی هادی خسرو شاهی ، تهران ، اطلاعات ، 1375، ص 97.
29. سید هادی خسرو شاهی ، نبرد اسلام در آفریقا ، چ دوم، قم ، تبلیغات اسلامی ، ص 11-12.
30. برای بررسی بیشتر حجاب زن الجزائری ، ر.ک. فرانتس فانون ، استعمار میرا ، ترجمه ی محمد امین کاوان ، چ دوم ، تهران ، خوارزمی ، ص 37-44 / همو ، الجزائر و مسئله ی حجاب ، ترجمه ی تابنده ، تهران، میثاق / همو، سال پنجم انقلاب الجرائر ، ترجمه ی تابنده ، تهران ، نشر فرهنگ اسلامی ، ص 38-50.
31. حسن صدر ، الجزائر و مردان مجاهد ، جاویدان ، ص 130.
32. ر.ک. سید هادی خسروشاهی ، پیشین ، ج 2، ص 11-12.
33. فرانتس فانون ، واپسین دم استعمار ، ترجمه ی کاتوزیان ، تهران ، قومس ، ص 52.
34. ر.ک. یوسف سعدی ، چهره ی درخشان انقلاب الجزائر ، فرخ ، ص 20-25 / فرانتس فانون ، واپسین دم استعمار ، ترجمه ی خسروگلرخی ، چ دوم ، طوس ، ص 95-98.
35. ر.ک. سیمون دوبوار ، رنج ها و نبردهای جمیله بوپاشا ، ترجمه ی منصور تاراجی ، تهران ، فرخ ، 1336، ص 60-84.

منبع: فصلنامه تخصصی بانوان شیعه